Staw skroniowo-żuchwowy (ang. TMJ – temporomandibular joint) to jedno z najbardziej złożonych i obciążonych połączeń w ludzkim ciele. Łączy żuchwę z czaszką i umożliwia ruchy potrzebne do mówienia, żucia, połykania czy ziewania. Jego prawidłowa praca zależy od współdziałania wielu struktur – mięśni, więzadeł, chrząstek oraz ustawienia zębów. Coraz częściej u pacjentów pojawiają się objawy dysfunkcji tego stawu: ból, trzaski, ograniczenie ruchomości, uczucie przeskakiwania czy napięcia w szczęce. Ortodoncja może odgrywać ważną rolę w leczeniu lub łagodzeniu tych dolegliwości, ale wymaga bardzo indywidualnego podejścia.
Czym są zaburzenia TMJ i skąd się biorą?
Zaburzenia czynności stawu skroniowo-żuchwowego (z ang. TMD – temporomandibular disorders) obejmują zróżnicowaną grupę objawów związanych z nieprawidłową pracą stawu, mięśni żucia i struktur sąsiadujących. Najczęstsze przyczyny to:
-
wady zgryzu (np. przodozgryz, tyłozgryz, zgryz krzyżowy),
-
bruksizm – mimowolne zaciskanie i zgrzytanie zębami, zwłaszcza nocą,
-
stres i napięcie emocjonalne,
-
urazy mechaniczne (np. uderzenia w brodę lub szczękę),
-
nieprawidłowe kontakty zębowe (np. po źle dopasowanej koronie),
-
nadmierne napięcie mięśni żucia,
-
zaburzenia postawy (np. wady kręgosłupa szyjnego).
Objawy mogą mieć charakter miejscowy (ból w okolicy ucha, kliknięcia, ograniczenie ruchów żuchwy), ale także promieniujący – bóle głowy, karku, szumy uszne, uczucie zatkanych uszu czy zawroty głowy. Nie każdy pacjent z nieprawidłowym zgryzem będzie miał problemy ze stawami, ale nieprawidłowy zgryz może być czynnikiem predysponującym.
Rola ortodoncji w leczeniu zaburzeń TMJ
Leczenie ortodontyczne nie jest „lekiem” na każdą dolegliwość stawową, ale w wielu przypadkach może przynieść znaczną poprawę, zwłaszcza gdy problemy TMJ wynikają z nierównomiernego rozkładu sił zgryzowych lub wady ortodontycznej.
Najczęstsze wskazania do leczenia ortodontycznego przy objawach TMJ to:
-
głęboki zgryz powodujący nadmierne napięcie mięśni,
-
zgryz krzyżowy boczny lub przedni prowadzący do asymetrii żuchwy,
-
brak kontaktu w tylnych zębach (tzw. zgryz otwarty),
-
przodozgryz z nieprawidłową okluzją,
-
parafunkcje prowadzące do przemieszczania zębów i niewłaściwego obciążenia stawu.
Leczenie może polegać na założeniu aparatu stałego, systemu nakładek (np. Invisalign) lub na wcześniejszym zastosowaniu szyn relaksacyjnych i fizjoterapii, zanim ortodonta przystąpi do aktywnego przesuwania zębów.
Aparat ortodontyczny a objawy TMJ
Wprowadzenie leczenia ortodontycznego u pacjenta z objawami dysfunkcji stawu wymaga ostrożności. Zmiana kontaktów zgryzowych zawsze wpływa na sposób pracy żuchwy i może na początku wywołać reakcję stawów.
Możliwe reakcje po założeniu aparatu:
-
przejściowy ból lub napięcie mięśni żucia,
-
nasilenie trzasków lub ich całkowite ustąpienie,
-
chwilowe ograniczenie rozwarcia szczęki,
-
poprawa komfortu żucia i rozłożenia sił.
W większości przypadków objawy ulegają złagodzeniu w ciągu kilku tygodni, a długofalowo dochodzi do wyrównania sił w układzie stomatognatycznym. W sytuacjach bardziej zaawansowanych, przed leczeniem ortodontycznym wskazana jest wstępna deprogramacja zgryzu – np. przy pomocy specjalnej szyny relaksacyjnej, którą pacjent nosi nocą, aby „oduczyć” mięśnie nieprawidłowych schematów pracy.
Bruksizm – kiedy ortodoncja pomaga, a kiedy szkodzi?
Bruksizm to patologiczne zaciskanie i/lub zgrzytanie zębami, najczęściej występujące nocą i związane ze stresem, zaburzeniami snu lub napięciem mięśniowym. U pacjentów z bruksizmem często obserwuje się:
-
ścieranie zębów (szkliwo spłaszczone, pęknięcia szkliwa),
-
ból mięśni żucia (żwacze, skroniowe),
-
ból głowy rano,
-
uczucie sztywności w szczęce,
-
uszkodzenia aparatów ortodontycznych i retainerów.
Leczenie ortodontyczne u osób z bruksizmem może poprawić warunki zwarcia i zmniejszyć napięcie mięśniowe, o ile nie nasili stresu lub nie przeciąża stawu TMJ. Wskazana jest tu bardzo bliska współpraca ortodonty z neurologiem, psychologiem lub fizjoterapeutą stomatologicznym.
W wielu przypadkach już samo ustawienie zębów w neutralnej pozycji łagodzi dolegliwości. Ważnym elementem terapii bruksizmu jest również stosowanie szyn relaksacyjnych – zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu leczenia ortodontycznego, szczególnie gdy istnieje ryzyko nawrotu parafunkcji.
Kliknięcia w stawie – co oznaczają i kiedy ustępują?
Kliknięcia (trzaski, przeskakiwanie) podczas otwierania i zamykania ust to jeden z najczęstszych objawów zaburzeń TMJ. Najczęściej wynikają z przemieszczenia krążka stawowego (dysku) w trakcie ruchu żuchwy. Jeśli przemieszczenie jest niewielkie, kliknięcie może być słyszalne, ale nie towarzyszy mu ból ani ograniczenie ruchu – wtedy najczęściej leczenie ortodontyczne nie jest przeciwwskazane i może pomóc wyrównać rozkład sił.
W bardziej zaawansowanych przypadkach – np. przy blokadzie stawu (zablokowany krążek, brak możliwości pełnego otwarcia ust) – konieczna jest wstępna rehabilitacja lub interwencja specjalisty TMJ, zanim rozpocznie się ortodoncję.
Leczenie ortodontyczne w połączeniu z terapią manualną, ćwiczeniami, technikami osteopatycznymi i szynami deprogramującymi może przywrócić prawidłową pracę stawu i zlikwidować kliknięcia.
Współpraca interdyscyplinarna – klucz do sukcesu
Pacjenci z problemami TMJ wymagają leczenia wielospecjalistycznego. Ortodonta powinien współpracować z:
-
fizjoterapeutą stomatologicznym – w celu rozluźnienia napiętych mięśni żucia, poprawy zakresu ruchu,
-
protetykiem – gdy konieczne są korekty zwarcia w odbudowach protetycznych,
-
logopedą – jeśli występują zaburzenia funkcji języka, połykania,
-
psychologiem lub psychiatrą – gdy bruksizm ma tło stresowe,
-
chirurgiem szczękowo-twarzowym – w przypadkach zaawansowanych patologii stawów lub konieczności zabiegu operacyjnego.
Wspólne działania dają największe szanse na długofalową poprawę komfortu życia pacjenta, nie tylko pod względem estetycznym, ale też funkcjonalnym – eliminując ból, przywracając prawidłowe żucie i zmniejszając napięcie mięśniowe całej obręczy barkowo-szyjnej.
Ortodoncja Dentistree Warszawa
ul. Oś Królewska 18 lok. U2
02-972 Warszawa – Wilanów
Skontaktuj się
