Oddychanie przez usta zamiast przez nos to pozornie niewinny nawyk, który może mieć poważne konsekwencje dla rozwoju zgryzu, funkcjonowania języka, postawy ciała, a nawet ogólnego stanu zdrowia dziecka. Coraz więcej ortodontów zwraca uwagę na funkcjonalne przyczyny wad zgryzu, które często mają swoje źródło w nieprawidłowych nawykach oddechowych, fonacyjnych i pozycjach spoczynkowych języka. Z tego względu leczenie ortodontyczne coraz częściej wymaga interdyscyplinarnego podejścia – współpracy z logopedą, laryngologiem, fizjoterapeutą, a nawet terapeutą miofunkcjonalnym.
Oddychanie przez usta – więcej niż tylko suchość w gardle
Prawidłowe oddychanie to oddychanie przez nos, z językiem ułożonym na podniebieniu, zamkniętymi ustami i cichym, spokojnym rytmem. Taki sposób dostarczania powietrza ma ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju twarzoczaszki, napięcia mięśniowego oraz zgryzu.
Oddychanie przez usta – nawet okresowe – prowadzi do:
-
obniżenia pozycji języka,
-
osłabienia mięśni podniebienia i policzków,
-
zmian w napięciu mięśniowym twarzy,
-
wysunięcia żuchwy i rotacji głowy do przodu (kompensacja),
-
suchości w jamie ustnej i zwiększonego ryzyka próchnicy oraz zapaleń dziąseł.
U dzieci oddychających przez usta znacznie częściej obserwuje się zgryz otwarty przedni, tyłozgryz, wąskie łuki zębowe i zwężenie szczęki, a także nawyki takie jak „leniwy język”, wysuwanie żuchwy do przodu, niedomknięcie warg czy nawet trudności w koncentracji i snu.
Przyczyny oddychania przez usta
Oddychanie ustne może mieć charakter nawykowy lub organiczny, dlatego ważna jest dokładna diagnostyka:
-
Przyczyny anatomiczne:
-
przerost migdałków podniebiennych lub gardłowego (trzeci migdał),
-
skrzywienie przegrody nosowej,
-
przewlekły nieżyt nosa (alergiczny, infekcyjny),
-
polipy nosa, krzywa małżowina nosowa dolna.
-
-
Przyczyny funkcjonalne:
-
nawyk otwartych ust przy siedzeniu, czytaniu, oglądaniu ekranów,
-
wiotkość mięśni twarzy i języka,
-
nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka (język leżący nisko lub między zębami),
-
nieprawidłowe połykanie (tzw. infantylne, z językiem wypychającym zęby).
-
W wielu przypadkach występuje kombinacja obu przyczyn – np. dziecko, które przez kilka miesięcy chorowało i oddychało przez usta, mimo ustąpienia przyczyny anatomicznej, utrwala ten sposób oddychania jako nawyk.
Wpływ nieprawidłowego oddychania na rozwój twarzoczaszki i zgryzu
Podczas oddychania przez nos język znajduje się w pozycji spoczynkowej na podniebieniu twardym – to właśnie jego nacisk kształtuje szerokość łuku zębowego i podtrzymuje równowagę mięśniową jamy ustnej.
Jeśli język leży nisko, a usta są otwarte:
-
łuk górny rozwija się wąsko i wysoko (tzw. gotyckie podniebienie),
-
brakuje miejsca dla stałych zębów, pojawia się stłoczenie,
-
może wystąpić zgryz krzyżowy (szczęka zbyt wąska względem żuchwy),
-
wargi stają się wiotkie, a żuchwa wysuwa się kompensacyjnie do przodu lub w dół,
-
rozwój dolnego piętra twarzy (od nosa do brody) zostaje zaburzony – wydłuża się, tworząc tzw. twarz adenoidalną.
Tego typu zmiany są szczególnie groźne w okresie wzrostu – w wieku 3–12 lat – ponieważ mogą zaburzyć naturalny rozwój kości szczęki i żuchwy.
Diagnostyka – interdyscyplinarne podejście
Ortodontyczna diagnostyka pacjenta z podejrzeniem oddychania przez usta powinna obejmować:
-
wywiad dotyczący snu, chrapania, zmęczenia, otwartego ust w ciągu dnia,
-
ocenę pozycji spoczynkowej języka, napięcia mięśniowego twarzy, pracy warg,
-
analizę zgryzu, łuków zębowych, obecności zgryzu otwartego, tyłozgryzu,
-
badanie czynnościowe – ocena sposobu połykania, artykulacji,
-
konsultację z laryngologiem – w celu oceny drożności nosa, migdałków, obecności infekcji przewlekłych,
-
konsultację logopedyczną lub terapeuty miofunkcjonalnego – w celu oceny nawyków językowych i oddechowych.
Często konieczne jest wykonanie CBCT (tomografii stożkowej) w celu analizy zatok, przegrody nosa i struktur gardłowych.
Współpraca z logopedą i laryngologiem
Kluczową rolę w leczeniu zaburzeń oddychania przez usta odgrywa zespół specjalistów:
-
Laryngolog dziecięcy – odpowiada za diagnozę i leczenie przeszkód anatomicznych (np. migdałki, polipy, przegroda), wdraża leczenie farmakologiczne lub kieruje na zabieg (np. adenotomię).
-
Logopeda lub terapeuta miofunkcjonalny – prowadzi terapię funkcji języka, ćwiczenia oddechowe, korekcję nawyków.
-
Ortodonta – wdraża leczenie ortodontyczne (np. poszerzanie szczęki, szlifowanie kontaktów zwarciowych, aparaty blokujące wysuwanie języka).
Terapia logopedyczna i miofunkcjonalna polega m.in. na:
-
nauce prawidłowego toru oddechowego (nosowego),
-
ćwiczeniach języka – unoszenie go do podniebienia, ćwiczenia izometryczne,
-
wzmacnianiu mięśni okrężnych ust (ćwiczenia z dmuchaniem, gwizdkiem, rurką),
-
nauce prawidłowego połykania i artykulacji głosek,
-
ćwiczeniach posturalnych i oddechowych (trening przepony, oddech cichy, głęboki).
Dobrze prowadzona terapia może doprowadzić do samodzielnego rozszerzenia łuków zębowych (w młodszym wieku), poprawy napięcia mięśniowego i zmniejszenia potrzeby późniejszego leczenia ortodontycznego.
Ćwiczenia oddechowe i posturalne – oddech jako fundament
Oddychanie to funkcja pierwotna, wpływająca na wszystkie inne funkcje twarzy i szyi. Dlatego jednym z podstawowych elementów terapii jest reedukacja oddechowa. Przykładowe ćwiczenia:
-
oddychanie przez nos z zamkniętymi ustami – np. 5 minut dziennie z lusterkiem, by kontrolować brak ruchu ust,
-
ćwiczenia oddechu przeponowego – położenie dłoni na brzuchu, wdech przez nos, wydech ustami,
-
ćwiczenia z balonem – dmuchanie w balon pomaga wzmacniać mięśnie warg i przepony,
-
trening pozycji spoczynkowej – język uniesiony do podniebienia, wargi domknięte, swobodny tor nosowy.
Ćwiczenia te powinny być wykonywane regularnie, najlepiej codziennie, pod nadzorem terapeuty lub rodzica – w przypadku dzieci.
W niektórych przypadkach wskazana jest też terapia integracji sensorycznej i korekcja postawy – np. gdy dziecko stale wysuwa brodę, garbi się lub ma asymetrię barków.
Leczenie ortodontyczne – kiedy i jak?
Ortodonta może wdrożyć leczenie w odpowiednim momencie, najczęściej po poprawieniu toru oddechowego i pozycji języka. W zależności od potrzeb stosuje się:
-
aparaty rozszerzające szczękę (np. Hyrax, Bihelix, Leaf),
-
płytki przedsionkowe – do ćwiczeń mięśni ust i kontroli pozycji języka,
-
aparaty czynnościowe (np. Frankel, Twin Block) – w młodszym wieku,
-
aparaty stałe i nakładki – w późniejszych etapach.
Nadrzędnym celem jest stabilizacja efektów leczenia poprzez eliminację pierwotnej przyczyny wady, a nie tylko przesunięcie zębów. Dlatego sukces leczenia zależy w dużej mierze od zaangażowania pacjenta i opiekunów w terapię funkcjonalną oraz ścisłej współpracy między specjalistami.
Ortodonta Dentistree Warszawa
ul. Oś Królewska 18 lok. U2
02-972 Warszawa – Wilanów
Skontaktuj się
