Próchnica u dzieci jest jednym z najczęściej występujących problemów zdrowotnych wśród najmłodszych. Stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, wpływając nie tylko na kondycję zębów, ale także na ogólne samopoczucie dziecka. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), próchnica zębów dotyka 60–90% dzieci na całym świecie, co sprawia, że jest to problem o charakterze globalnym.
Wczesne wykrycie próchnicy oraz odpowiednia profilaktyka mogą zapobiec poważnym konsekwencjom, dlatego tak ważne jest zwiększenie świadomości rodziców na temat tego schorzenia.
Przyczyny próchnicy u dzieci
Próchnica zębów jest procesem chorobowym, który wynika z działania kwasów produkowanych przez bakterie na powierzchni zęba. Kluczowym czynnikiem wpływającym na rozwój próchnicy jest obecność bakterii Streptococcus mutans, które metabolizują węglowodany obecne w diecie, głównie cukry, przekształcając je w kwasy organiczne. Kwasy te prowadzą do demineralizacji szkliwa, a w późniejszych etapach do rozwoju ubytków.
Istnieje wiele czynników wpływających na rozwój próchnicy u dzieci. Do najważniejszych zalicza się:
Nieprawidłowa higiena jamy ustnej – dzieci często nie myją zębów wystarczająco dokładnie lub regularnie. Brak odpowiedniej higieny prowadzi do nagromadzenia płytki nazębnej, która jest siedliskiem bakterii odpowiedzialnych za próchnicę.
Dieta bogata w cukry – słodycze, napoje gazowane i soki owocowe zawierają duże ilości cukrów, które są idealnym źródłem pożywienia dla bakterii próchnicotwórczych. Częste spożywanie przekąsek między posiłkami zwiększa ryzyko powstania próchnicy, gdyż kwasy produkowane przez bakterie działają na zęby przez dłuższy czas.
Zbyt wczesne podawanie słodkich pokarmów i napojów – już w wieku niemowlęcym dzieci mogą być narażone na rozwój próchnicy, szczególnie jeśli często otrzymują słodkie napoje, np. sok w butelce, co prowadzi do tzw. próchnicy butelkowej.
Zaburzenia w wydzielaniu śliny – ślina odgrywa kluczową rolę w ochronie zębów, neutralizując kwasy i usuwając resztki pokarmowe z jamy ustnej. Niedobór śliny, np. spowodowany przyjmowaniem niektórych leków, zwiększa ryzyko rozwoju próchnicy.
Brak odpowiedniej profilaktyki stomatologicznej – nieregularne wizyty u stomatologa, brak lakowania zębów (szczególnie trzonowych) czy niewystarczające stosowanie fluoru mogą przyczyniać się do rozwoju próchnicy.
Objawy próchnicy u dzieci
Początkowe objawy próchnicy mogą być trudne do zauważenia, ponieważ proces demineralizacji szkliwa często przebiega bezboleśnie. Niemniej jednak istnieje kilka sygnałów, które mogą sugerować rozwój choroby.
Białe plamki na zębach – to jeden z pierwszych objawów demineralizacji szkliwa. Białe, matowe plamki mogą pojawić się na powierzchni zębów mlecznych lub stałych. Są to miejsca, gdzie kwasy zaczynają rozkładać szkliwo.
Nadwrażliwość zębów – dzieci z rozwijającą się próchnicą mogą narzekać na dyskomfort podczas spożywania zimnych lub gorących pokarmów i napojów. Nadwrażliwość może być wynikiem uszkodzenia szkliwa, co sprawia, że ząb staje się bardziej podatny na bodźce zewnętrzne.
Przebarwienia zębów – wraz z postępem próchnicy plamki na zębach mogą zmieniać kolor na brązowy lub czarny. To znak, że proces chorobowy postępuje i dotarł do głębszych warstw zęba.
Ból zębów – w bardziej zaawansowanym stadium próchnica może powodować ból. Dzieci mogą narzekać na ból podczas gryzienia, żucia lub w spoczynku. Ból pojawia się, gdy bakterie docierają do miazgi zęba, prowadząc do zapalenia.
Zauważalne ubytki w zębach – w zaawansowanych przypadkach próchnicy widoczne stają się ubytki na powierzchni zęba. To wynik dalszej destrukcji szkliwa i zębiny, co może wymagać interwencji stomatologicznej.
Skutki nieleczonej próchnicy
Nieleczona próchnica może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, wpływając nie tylko na zdrowie jamy ustnej, ale także na ogólny rozwój dziecka.
Ból i dyskomfort – zaawansowana próchnica powoduje silny ból, który może uniemożliwić normalne funkcjonowanie dziecka. Ból zęba może wpływać na zdolność do jedzenia, mówienia, a nawet spania.
Infekcje – gdy bakterie dostaną się do wnętrza zęba, mogą prowadzić do rozwoju ropni oraz infekcji, które mogą rozprzestrzeniać się na inne części jamy ustnej, a nawet na organizm. W skrajnych przypadkach infekcja może powodować poważne problemy zdrowotne, takie jak zapalenie kości czy sepsa.
Problemy z jedzeniem – bolesne zęby mogą sprawić, że dziecko będzie unikać jedzenia pewnych pokarmów, zwłaszcza twardych i chrupiących. To z kolei może prowadzić do niedoborów żywieniowych i problemów z prawidłowym rozwojem.
Zaburzenia mowy – brak zębów, szczególnie przednich, może wpłynąć na rozwój mowy dziecka. Zęby odgrywają kluczową rolę w prawidłowym artykułowaniu dźwięków, dlatego ich utrata lub uszkodzenie mogą prowadzić do problemów z wymową.
Problemy emocjonalne – dzieci cierpiące na próchnicę często wstydzą się swojego uśmiechu, co może wpływać na ich pewność siebie i relacje z rówieśnikami. Niska samoocena może prowadzić do wycofania się z życia społecznego i problemów emocjonalnych.
Konsekwencje dla zębów stałych – próchnica w zębach mlecznych może mieć negatywny wpływ na rozwój zębów stałych. Zakażenia i stany zapalne mogą uszkodzić zawiązki zębów stałych, co prowadzi do problemów z ich wyrzynaniem się i formą.
Profilaktyka próchnicy u dzieci
Zapobieganie próchnicy u dzieci jest możliwe dzięki stosowaniu się do kilku prostych, ale skutecznych zasad. Wczesne wprowadzenie odpowiednich nawyków higienicznych oraz zdrowa dieta mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju próchnicy.
Regularne mycie zębów – kluczowym elementem profilaktyki jest codzienne, dokładne szczotkowanie zębów. U dzieci poniżej szóstego roku życia powinno się stosować pasty z fluorem, ale w minimalnej ilości – wielkości ziarnka grochu. Rodzice powinni nadzorować mycie zębów u dzieci, aby upewnić się, że proces ten jest wykonywany prawidłowo.
Nitkowanie zębów – choć nitkowanie zębów jest często kojarzone z dorosłymi, warto wprowadzić ten nawyk u dzieci, szczególnie gdy zaczynają wyrastać zęby stałe. Nitka dentystyczna pomaga usunąć resztki pokarmu z trudno dostępnych miejsc między zębami, gdzie szczoteczka nie zawsze dociera.
Ograniczenie spożycia cukrów – dieta odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu próchnicy. Rodzice powinni starać się ograniczyć ilość cukrów w diecie dziecka, szczególnie tych ukrytych w napojach, przekąskach czy przetworzonych produktach. Należy również unikać podawania słodkich napojów w butelkach, zwłaszcza przed snem, gdyż kwasy produkowane przez bakterie mogą działać na zęby przez całą noc.
Regularne wizyty u stomatologa – dzieci powinny odwiedzać dentystę regularnie, co najmniej raz na pół roku. Wizyty kontrolne pozwalają na wczesne wykrycie próchnicy oraz inne problemy stomatologiczne. W wielu przypadkach profilaktyczne zabiegi, takie jak lakowanie zębów, mogą zapobiec powstawaniu ubytków.
Lakowanie zębów – to skuteczna metoda zapobiegania próchnicy, szczególnie na powierzchniach zębów trzonowych, które są najbardziej narażone na działanie bakterii. Lak szczelinowy tworzy barierę ochronną, utrudniając bakteriom przyleganie do zębów i rozwój próchnicy.
Stosowanie fluoru – fluor odgrywa kluczową rolę w ochronie zębów przed próchnicą. Wzmacnia szkliwo, co sprawia, że jest ono bardziej odporne na działanie kwasów produkowanych przez bakterie. Fluor może być dostarczany zarówno w postaci past do zębów, jak i poprzez zabiegi fluoryzacyjne wykonywane przez stomatologa.
Dentistree - Stomatologia Dziecięca
ul. Oś Królewska 18 lok. U2
02-972 Warszawa – Wilanów
Skontaktuj się
Bibliografia
- Śniatała, R., Mielnik-Błaszczak, M., & Kaczmarek, U. (2019). Analiza stanu zdrowia jamy ustnej dzieci i młodzieży w Polsce na podstawie danych epidemiologicznych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 25(4), 258-265.
- Bowen, W. H., & Lawrence, R. A. (2005). Comparison of the cariogenicity of cola, honey, cow milk, human milk, and sucrose. Pediatrics, 116(4), 921-926.
- Featherstone, J. D. B. (2000). The science and practice of caries prevention. Journal of the American Dental Association, 131(7), 887-899.
- Parisotto, T. M., Steiner-Oliveira, C., Duque, C., Peres, R. C., Rodrigues, L. K. A., & Nobre-dos-Santos, M. (2010). Early childhood caries and mutans streptococci: A systematic review. Oral Health & Preventive Dentistry, 8(1), 59-70.
- Ten Cate, J. M. (2001). Contemporary perspective on the use of fluoride products in caries prevention. British Dental Journal, 191(7), 343-348.
- Twetman, S., & Dhar, V. (2015). Evidence of effectiveness of current therapies to prevent and treat early childhood caries. Pediatric Dentistry, 37(3), 246-253.
- WHO. (2012). Oral health: Key facts. World Health Organization. Dostępne na: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/oral-health
