Bruksizm to choroba objawiająca się nieświadomym, nawykowym zgrzytaniem zębami i zaciskaniem szczęk, szczególnie podczas snu. Jest to problem zdrowotny, który dotyka coraz więcej osób, zarówno dorosłych, jak i dzieci. Szacuje się, że na bruksizm cierpi nawet 8-31% populacji, choć liczby te mogą być niedoszacowane ze względu na trudności w diagnostyce. Bruksizm to zaburzenie funkcji mięśni żuchwy i stawów skroniowo-żuchwowych, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym do uszkodzenia zębów, bólu głowy, a także dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego.
Bruksizm jest zazwyczaj nawykiem nieświadomym, pojawiającym się podczas snu lub w sytuacjach stresowych. Stąd dzieli się go na dwie podstawowe formy: bruksizm nocny, czyli związany ze snem, i bruksizm dzienny, występujący w trakcie aktywności w ciągu dnia.
Przyczyny bruksizmu
Przyczyny bruksizmu są wieloczynnikowe, a sam mechanizm tego zaburzenia wciąż nie jest w pełni wyjaśniony. Wśród głównych przyczyn wymienia się:
Stres i napięcie emocjonalne – najczęściej występujące u dorosłych, ale także coraz częściej diagnozowane u dzieci i młodzieży. Współczesny tryb życia, obciążenia zawodowe, problemy osobiste i finansowe prowadzą do przewlekłego stresu, który powoduje wzmożone napięcie mięśniowe. Zaciskanie szczęk i zgrzytanie zębami staje się sposobem organizmu na rozładowanie nagromadzonego stresu.
Wady zgryzu i nieprawidłowości w układzie zębowo-zgryzowym – nierównomierne ustawienie zębów oraz nieprawidłowości w ułożeniu szczęk mogą powodować wzmożoną pracę mięśni żuchwy, co z czasem prowadzi do ich przeciążenia i bruksizmu.
Predyspozycje genetyczne – bruksizm może mieć podłoże dziedziczne, co oznacza, że osoby, w których rodzinie występowały problemy z napięciem mięśniowym czy wadami zgryzu, mają większe predyspozycje do tego zaburzenia.
Zaburzenia neurologiczne i psychiczne – w niektórych przypadkach bruksizm może być związany z zaburzeniami neurologicznymi lub psychicznymi, jak depresja, zaburzenia lękowe czy choroby Parkinsona. Często bruksizm towarzyszy również ADHD, zwłaszcza u dzieci i młodzieży.
Wpływ używek – substancje takie jak alkohol, nikotyna, a także kofeina mogą zwiększać ryzyko wystąpienia bruksizmu. Wiele osób z bruksizmem przyznaje, że po spożyciu alkoholu czy kawy, nasilenie objawów się zwiększa.
Leki i środki psychoaktywne – stosowanie niektórych leków, szczególnie tych działających na układ nerwowy, może powodować zaburzenia napięcia mięśniowego. Należą do nich leki przeciwdepresyjne, niektóre neuroleptyki i środki pobudzające.
Zaburzenia hormonalne – zmiany hormonalne związane z menopauzą, ciążą czy zaburzeniami tarczycy również mogą wpływać na wystąpienie bruksizmu.
Objawy bruksizmu
Bruksizm to schorzenie, które często rozwija się bez wiedzy pacjenta, szczególnie w przypadku bruksizmu nocnego. Warto jednak znać typowe objawy, które mogą pomóc w jego rozpoznaniu. Należą do nich:
Zgrzytanie zębami i głośne dźwięki – w przypadku bruksizmu nocnego osoby śpiące obok często słyszą charakterystyczne dźwięki zgrzytania lub zaciskania szczęk, co może być pierwszym sygnałem, że pacjent cierpi na bruksizm.
Ból i zmęczenie mięśni twarzy – charakterystyczne napięcie mięśniowe może prowadzić do uczucia zmęczenia i bólu, zwłaszcza w okolicy żuchwy i policzków. Ból ten może się nasilać rano lub po długim dniu, kiedy mięśnie są nadmiernie przeciążone.
Bóle głowy i migreny – przewlekłe napięcie mięśni twarzy i szyi wpływa na pojawienie się bólów głowy, szczególnie w okolicach skroni. U osób z bruksizmem migreny są częste i mogą znacząco obniżać jakość życia.
Nadwrażliwość zębów – zgrzytanie i zaciskanie zębów powoduje ścieranie szkliwa, co z kolei prowadzi do nadwrażliwości. Może objawiać się bolesną reakcją na zimne, gorące lub słodkie pokarmy.
Pękanie i uszkodzenie zębów – przewlekłe obciążenie zębów i ścieranie szkliwa może prowadzić do ich pękania i kruszenia się. Zęby mogą także stawać się krótsze, co jest widoczne przy bardziej zaawansowanym bruksizmie.
Problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym (SSŻ) – nadmierne obciążenie stawów prowadzi do ich przeciążenia, co skutkuje bólami i trzeszczeniem stawu skroniowo-żuchwowego podczas otwierania ust i żucia.
Diagnostyka bruksizmu
Diagnoza bruksizmu zazwyczaj zaczyna się od wywiadu stomatologicznego i oceny objawów. Dentysta zbiera informacje na temat historii zdrowia pacjenta, jego stylu życia i stresu. Często objawy są łatwe do zaobserwowania, zwłaszcza uszkodzenia zębów, nadwrażliwość czy widoczne napięcie mięśni twarzy.
Badanie kliniczne – stomatolog bada stan uzębienia, sprawdza obecność śladów nadmiernego ścierania szkliwa oraz ocenia funkcjonowanie stawu skroniowo-żuchwowego. Może także zaobserwować zgrubienia mięśni twarzy, zwłaszcza mięśni żwaczy.
Monitorowanie bruksizmu nocnego – w przypadku podejrzenia bruksizmu nocnego pomocne mogą być specjalne monitory aktywności mięśniowej, które rejestrują pracę mięśni podczas snu. Dzięki nim możliwe jest dokładne oszacowanie częstotliwości i intensywności zaciskania szczęk.
Badania obrazowe – w celu oceny stanu stawu skroniowo-żuchwowego można wykonać rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową. Badania te pomagają określić, czy staw jest uszkodzony oraz w jakim stopniu dochodzi do przeciążenia.
Polisomnografia – w niektórych przypadkach, gdy bruksizm występuje głównie w nocy, stosuje się polisomnografię, czyli kompleksowe badanie snu. Dzięki temu można wykryć bruksizm i powiązane z nim zaburzenia snu, takie jak bezdech senny.
Metody leczenia bruksizmu
Bruksizm to choroba, której całkowite wyleczenie może być trudne, jednak istnieje wiele skutecznych metod, które mogą złagodzić objawy i chronić zęby przed uszkodzeniem. W leczeniu bruksizmu stosuje się zarówno metody behawioralne, jak i mechaniczne oraz farmakologiczne.
Szyny relaksacyjne – szyny wykonane z tworzywa sztucznego dopasowane do zębów pacjenta są najczęściej stosowaną formą ochrony przed bruksizmem. Szyna zakładana na noc chroni zęby przed ścieraniem i redukuje napięcie mięśni żuchwy. Dzięki niej możliwe jest zmniejszenie bólu i ochronienie szkliwa przed uszkodzeniem.
Terapia behawioralna i redukcja stresu – w przypadkach, gdy bruksizm ma podłoże stresowe, terapia behawioralna może być bardzo pomocna. Nauka technik relaksacyjnych, takich jak medytacja, oddechy głębokie czy joga, pomaga pacjentom radzić sobie z napięciem emocjonalnym.
Terapia fizykalna – fizjoterapia, masaż mięśni twarzy i ćwiczenia rozciągające mogą pomóc w złagodzeniu napięcia mięśniowego. Regularne masaże mięśni żuchwy i ćwiczenia rozluźniające mogą przynieść ulgę i zredukować ból.
Leczenie farmakologiczne – w przypadkach, gdy napięcie mięśniowe jest silne, stosuje się leki rozluźniające mięśnie lub leki przeciwlękowe. W niektórych sytuacjach podaje się toksynę botulinową (botoks), która osłabia mięśnie odpowiedzialne za zaciskanie zębów.
Terapia stomatologiczna – w sytuacji, gdy bruksizm jest wynikiem wad zgryzu, konieczne mogą być korekty stomatologiczne lub leczenie ortodontyczne.
Zobacz: Leczenie Bruksizmu w Dentistree
Bibliografia
- Lobbezoo, F., & Naeije, M. (2001). Bruxism is mainly regulated centrally, not peripherally. Journal of Oral Rehabilitation, 28(12), 1085-1091.
- Manfredini, D., Winocur, E., Guarda-Nardini, L., Paesani, D., & Lobbezoo, F. (2013). Epidemiology of bruxism in adults: A systematic review of the literature. Journal of Orofacial Pain, 27(2), 99-110.
- Lavigne, G. J., Rompré, P. H., & Montplaisir, J. Y. (1996). Sleep bruxism: Validity of clinical research diagnostic criteria in a controlled polysomnographic study. Journal of Dental Research, 75(3), 546-552.
- Svensson, P., Jadidi, F., Arima, T., Baad-Hansen, L., & Sessle, B. J. (2008). Relationships between craniofacial pain and bruxism. Journal of Oral Rehabilitation, 35(7), 524-547.
- Camacho, M., Chang, E. T., & Neelagiri, C. (2017). The treatment of sleep bruxism in adults: A qualitative systematic review. Journal of Clinical Sleep Medicine, 13(8), 1129-1137.
- Castroflorio, T., Bargellini, A., Rossini, G., Cugliari, G., & Deregibus, A. (2015). The value of physical therapy for bruxism: A systematic review. Journal of Oral Rehabilitation, 42(6), 431-439.
- Winocur, E., Littner, D., Adams, I., Gavish, A., & Brosh, T. (2006). A comprehensive diagnosis and treatment of bruxism. Dental Clinics of North America, 50(3), 505-526.
- Botelho, J., Machado, V., Proença, L., & Mendes, J. J. (2019). Bruxism, sleep-disordered breathing, and TMD pain prevalence in Portuguese adults. Acta Odontologica Scandinavica, 77(1), 63-66.
